1.
Bedenselve Fizyolojik BelirtilerHastan?nöznel bunalt? duygusu yan?s?ra en önemli belirtiler otonomik kamç?lan?? ileilgili olanlard?r. Kan bas?nc?n?n yükselmesi, kalp at?m?n?n h?zlanmas?,çarp?nt?, kaslarda gerginlik, k?llar?n dikle?mesi, gözbebeklerinde geni?leme,a??z kurumas?, yüzde solukluk ya da k?zarma, terleme, s?k i?eme, s?k d??k?lama,ö?ürme ve bazen kusma, bo?azda dü?ümlenme, soluk almada güçlük, hava açl???,ellerde-ayaklarda so?ukluk ve kar?ncalanmalar. Bütün bu belirtiler organizman?n”acil tehlike kar??s?nda kaçma yada dövü?e haz?rlanma” biçimine ortaya ç?kan vetehlike kar??s?nda otonom sinir sisteminin a??r? etkinli?e geçmesi ile ilgilibelirtilerdir. Ancak, yayg?n anksiyetede bu tehlikenin ne oldu?u, nerdengeldi?i ki?i taraf?ndan bilinmemektedir ve bu özelli?i ile do?al korkutepkisinden ay?rt edilebilir.
Buhastalarda genellikle, ya?am olaylar? kar??s?nda ve ili?kilerde çabukkayg?lanma, meraklanma, gerginlik, tedirginlik, a??r? terlemeler, s?cak so?ukbasmas?, çabuk irkilme, dikkat da??n?kl???, uyku bozuklu?u, çabuk k?zma vehuysuzluk görülür.Tan?DSMve ICD dizgelerinin tan? ölçütleri birbirinden farkl?d?r. DSM-IV tan?s? dahaçok tasalanmaya (worry) odaklan?rken,ICD-10 tan?s? koyabilmek için belirti say?s? önem ta??maktad?r. Her ne kadariki ölçüt ile toplumda benzer yayg?nl?k oranlar? bulunsa da iki sistemlekonulan tan?lar aras?ndaki uyum dü?üktür. (7)Yayg?nanksiyete bozuklu?unda bir ba?ka tart??mal? konu da süre ölçütüdür.
Örne?in,DSM-III’de süre en az bir ay olarak belirtilmi? iken; DSM-III-R, DSM-IV veICD-10’da en az alt? ay gibi bir sürede zaman?n büyük bir k?sm?nda hastan?nbunalt? içinde olmas? bir tan? ölçütü olarak gösterilmektedir. Hastalar zamanzaman hafifleyen ya da sönen, fakat a??r uyum bozuklu?una yol açmayan bunalt?y?aylarca, y?llarca çekebilirler. Klinik deneyimlere göre, kesintisiz yayg?nbunalt?n?n en az alt? ay süreyle zaman?n büyük k?sm?nda br hastada bulunmas?seyrek görülen bir durumdur. Ülkemizde, yayg?n anksiyete hastal??? olanhastalar?n ço?unda, tan? için zorunlu görülen alt? aydan önce bunalt?somatizasyona dönü?mektedir.Anksiye Bozukluklar?nda Ölçme veDe?erlendirme Araçlar?1- Durumluluk-SürekliKayg? Envanteri (State-Trait Anxiety Inventory)40maddeden olu?an iki ayr? ölçe?i içerir. Durumlulukkayg? ölçe?i bireyin, belirli bir anda ve belirli ko?ullarda kendini nas?lhissetti?ini göz önüne alarak yan?tlad??? bir ölçektir. Sürekli kayg? ölçe?iise bireyin genellikle nas?l hissetti?i dikkate al?narak doldurulur.
Türkçeyeuyarlanm??, geçerlik ve güvenirlik çal??malar? tamamlanm??t?r. (8)2- HamiltonAnksiyete De?erlendirme Ölçe?i (Hamilton Anxiety Rating Scale)Son72 saatteki bunalt? düzeyini belirlemek için kullan?lan bir ölçektir. Görü?mecitaraf?ndan doldurulur, 0-4 aras?nda de?erlendirilen 14 sorudan olu?ur. Türkçegeçerlik ve güvenirlik çal??malar? yap?lm??t?r. (9)Ay?r?c? Tan?Yayg?nanksiyete bozuklu?unda ba?ka bir ruhsal hastal???n bulunma oran? (ektan?) %91.3olarak bilinmektedir.(10) Ba?kabir deyi?le yayg?n anksiyete bozuklu?unun neredeyse tamam? obsesif-kompülsifbozukluk, çökkünlük, hipokondriasiz,kronik alkolizm, ilaç ba??ml?l??? gibi durumlarla birlikte bulunmaktad?r.
Yayg?nanksiyete bozuklu?unun ay?r?c? tan?s?nda ?unlar? gözöününde tutmak gerekir:Fobiler:Fobik bozuklukta bunalt? özel durumlarda ya da nesneler kar??s?nda ortaya ç?karve ki?i bu durumlardan kaç?nmaya çal???r. (agorafobi, sosyal fobi gibi). Budurumlar?n d???nda hastada belirgin bunalt? genellikle görülmez. Fakat fobikhastalar?n da s?kl?kla çabuk heyecanlanan, ürken, s?k?nt?l? ki?iler oldu?unugöz öününde tutmak gerekir.
Yani hastada yayg?n bunalt? bozuklu?u, fobiler yada panik bozuklu?u birlikte bulunabilir.Panikbozuklu?u: bunda bunalt? önceden kestirilemeyennöbetler haklinde gelir ve nöbetler genellikle gün boyu sürmez. Ayr?ca bu nöbets?ras?nda ?iddetli ölüm korkusu ya da kontrolünü yitirme, delirme korkusu olur.Nöbetler aras?nda ise hastada yayg?n bunalt? de?il, panik nöbetinin yinegelece?i korkusu vard?r.
Obsesif-kompulsifbozukluk, hipokondriazis ve depresyon: bu bunalt? çoks?k görüklen bir belirtidir. Ayr?ca bu üç rahats?zl?k birlikte bulunabilir.Hastada bu bozukluklara özgü klinik belirtilerin bulunup bulunmad???ara?t?r?lmal?d?r. Toksiketkenler: Amfetamin, LSD, steroidler, antipsikotikler, a??r? kahve-çayal?nmas?na ba?l? bunalt? belirtileri ortaya ç?kabilece?i gibi, alkol,benzodiazepin ve ba?ka ba??ml?l?k yapan maddeleri b?rakma durumlar?nda da uzunsüreli bunalt? belirtileri görülebilir. ANKS?YETEN?N RUHSAL KÖKEN?Davran??ç? Görü?Davran??ç? görü?e görebunalt? ve fobiler ö?renilmi? durumlard?r. Korku, ac? veren vetehlikeli bir uyaranakar?? biyolojik temeli olan bir tepkidir. Ki?i hiç korku uyand?rmayan birnesne ile s?k s?kkar??la??rken e? zamanl? olarak a?r?l? bir uyaranla da kar??la?t?r?l?rsa korkuduyulmayan nesnedenkaç?nma (avoidance) davran??? olu?acakt?r.
Bir ba?ka deyi?le, bireyde,korku uyand?rmayannesneye kar?? ko?ulland?r?lm?? korku tepkisi do?acakt?r. Bu ö?renilmi?bir fobidir. Hayvanlardaböyle fobiler deneysel olarak meydana getirilmektedir. ?nsanda basitko?ullu ö?renme yerineçok karma??k ö?renme süreçleri ile bu tür korkularyerle?ebilmektedir.
Örne?in, ana baban?n sürekli hastal?k korkular? gösterdi?i bir ailedeçocukta da örnek alarakö?renme ile hastal?k fobileri olu?abilmektedir. Davran??ç?sa?alt?mlarla fobilerdeiyi sonuçlar al?nmas? fobilerin olu?unda davran??ç? okulun görü?ünügüçlendirmi?tir. Bili?sel Görü?lerSony?llarda bunalt? bozukluklar?na psikolojik yakla??mlar tasalanma (worrying)üzerinde odaklanmakta; hastal?klar?n ortaya ç?kmas?nda ve sürmesinde butasalanman?n ve bununla ilgili bili?sel süreçlerin rolü üzerindedurmaktad?rlar. Bili?selKaç?nma (Cognitive Avoidance) Kuram?: Borkovic’ingeli?tirdi?i bu kurama göre tasalanma( worry), bunalt?dan kaç?nma yoludur. Bukurama göre tasalanma imgelemeden çok iç konu?ma ?eklinde, yani sözelolmaktad?r. Sözel, ba?ka bir deyi?le bili?sel özelli?i ile tasalanma, canl?, duygusal aç?dan sars?c?imgelemeyi durdurarak korku yan?t?n? sonland?rmay? amaçlamaktad?r. Dolay?s?yla,tasalanma daha derin duygusal kayg?lar ya da olumsuz olaylarla ilgili kayg?l?uyar?lma ya da felaket beklentisinden bir kaç?nma çabas? olaraktan?mlanmaktad?r.
Bu kurama göre, tasalanma bunalt?n?n bedensel belirtilerinive sempatik erkinli?in bast?r?lmas?n? sa?lar. Böylece, tasalanma olumsuzduygulardan kaç?nma ya da dikkatin bili?sel etkinli?e odaklanmas? yoluylaki?inin duygular?n?n fark?ndal???n? da azalt?r. Tasalanman?nbu noktada i?e yaramas? ya da yarad??? alg?s? bir ba?a ç?kma yöntemi olaraktasalanman?n kullan?lmas?n? peki?tirir.
Özetlemek gerekirse, bu yakla??ma göretasalanma, duygusal olarak daha yüklü konulardan kaç?nma, bunlar?n yerineseçilen daha az önemli konulara odaklanmay? sa?layan bir süreç olarakanla??labilir. (11, 12)
